TATA BAHASA BM

Sakadhâr Pamangghi Morfofonemik

Bhâsa Madhurâ

OLEH : M. HAFID EFFENDY

Mertè bhâsa Madhurâ bânnè namong ngaghâli carana abu-dhâbu otabâ ator-cator. Namong sè kodhu èkaghâli polè èngghi panèka èlmo sè èghândhu’ dâlem kadhâddhiân-kadhâddhiân obâna monyèna oca’ otabâ bujhuddhâ oca’. Sala sèttong cab-ocabhân èngghi panèka “Morfofonèmik”. Ponapa sè èsambhât morfofonèmik? Morfofonèmik èsambhât jhughâ morfofonologi otabâ kadhâddhian aobâna monyè tor bujhut oca’ (morfem) è dâlem sèttong kadhâddhiân. Biyasana amarghâ bâdâna kadhâddhiân sè aropaaghi ‘èmbuân’, dâlem ca’-oca’ sè katèbhânan kadhâddhiân ka’dinto amarghâ bâdâna ter-ater, sessellan, panotèng, bân ter-ater-panotèng.

Kaator mongghu dât-ngodâdhân mènangka akademisi kodhu ngaghâli saè parkara ka’dinto. Sopajâ ta’ kadhingghâlân jhâman è dâlem mertè bhâsana dhibi’. Sakadhar pamangghi mongghu pènotor bhâsa Madhurâ sopajââ ngaghâli èlmo-èlmona tata bhâsa kaangghuy mertè prama sastra bhâsa Madhurâ. Mèlana cè’ parlona bhâdhân kaulâ ajharbâaghi kadhâddhiân-kadhâddhiân ka’ dinto dâ’ sadhâjâ pènotor bhâsa Madhurâ

Dâlem kadhâddhiân ka’dinto bâdâ lèma’ kadhâddhiân , èantarana 1) tombuna horop (fonèm), 2) èlangnga horop (fonèm), 3) annyongnga (luluhnya) horop (fonèm), 4) aobâna horop (fonèm), tor 5) ngallèna/alèrsèddhâ horop (fonèm). Lèma’ kadhâddhiân sè bisa andhâddhiaghi morfofonèmik parlo èjhârbâaghi otabâ èbirjhi’ ghân sèttong. Opama sè kapèng sèttong (tombuna horop), bâdâ oca landu’ ollè ter-ater (a-) dhâddhi alandu’. Aobâna monyè bân bujhut dâri oca’ dhâddhi oca’ alandu’ amarghâ bâdâna ter-ater (a-). Mènorot èlmo oca’ otabâ èlmo (morfologi) aobâna oca’ landu’ dhâddhi alandu’ èngghi panèka dâri oca’ bhârâng aobâ dâ’ oca’ lako, dhâddhi manabi èna-karèna kadhâddhiân tombuna horop ghi’bhuru bisa andhâddhiaghi aobâna klas oca’.

Se kapèng duwâ’ èngghi panèka èlangnga horop (fonèm) akadhi oca’ “bâca” ollè ter-ater (ma-) dhâddhi “maca” bâdâna ter-ater sè maso’ dâ’ oca’ bâca bisa maèlang sala sèttong konsonan sè bâdâ èadâ’, èngghi panèka konsonan /b/ sè tamaso’ bilabial stop. Elangnga horop konsonan /b/ kaangghuy masamporna bâcaan sè asal èpon dâri oca’ “bâca” dhâddhi “maca” bân èlangnga jhughâ vokal (a) kantos dhâddhi oca’ sè ta’ arangkep vokal (a) èngghi panèka “maca” bânnè “mabâca”.

Kadhâddhian sè kapèng tello’ èngghi panèka (annyongnga horop/ luluh). Kadhâddhiân annyongnga horop (fonèm) bisa èoladhi dâlem kadhâddhian bâdâna èmbuân (N-aghi). Opama oca’ kala’ dhâddhi ngala’aghi, oca’ kerra’ dhâddhi ngerra’aghi. È dâlem oca’ kala’, konsonan /k/ annyong dhâddhi /nga/ amarghâ bâdâ èmbuân (N-aghi). Saterros èpon mongghu oca’ kerra’ .Konsonan /k/ jhughâ annyong dhâddhi oca’ ngerra’aghi, dhâddhi manabi konsonan k, p, t, s, tapangghi sareng èmbuan (N-) nasal kodhu annyong otabâ luluh konsonan sè bâdâ neng oca’ asal ka’ dinto. Manabi ta’ annyong kadhâddhiân ghâpanèka bisa apangghibât ta’ sorobbhâ oca’ tor dhâddhi ta’ sampornana oca’.

Kadhâddhiân sè kapèng empa’ èngghi panèka (aobâna horop). kadhâddhian ghâpanèka, opama oca’ sorat ollè panotèng -na dhâddhi soratta otabâ soraddhâ. Pramèla dâri ka’dinto, aobâna fonèm otabâ horop ghumantong dâ’ dialèk otabâ cèrè bhân-sabbhân kennnengan. Manabi Songennep ampon lumbra nyambhât soratta namong manabi Mekkasân nyambhât Soraddhâ. Aobâna horop ka’dinto amarghâ kodhu ngakorraghi sareng horop keccap bingkèngnga, parbhidhâân ghâpanèka jhughâ ta’ mabi dhâddhi kamoskèlan mongghu bârghâ Madhurâ. Mèlana aobâna fonèm ka’dinto takaè’ sareng dialèk è dâlem sabbhân-sabbhân sambhâdhân.

Kadhâddhiân sè kapèng lèma’ èngghi panèka (ngallèna/ alèrsèddhâ horop dâ’ kennengan laèn). Kadhâddhiân ghâpanèka jhughâ takaè’ sareng bâdâna èmbuân sè maso’ dâ’ sèttong oca’. Opama oca’ jawâb sè ollè panotèng (-an) dhâddhi jawabhân. Manabi è panta sè asal èpon ja – wab dhâddhi ja – wa – bhân. Ngallèna sèttong horop konsonan /b/ bilabial stop. Biyasana arangkè’ sareng keccab /wab/ namong amarghâ bâdâ panotèng (-an) bisa apangghibat bâdâ neng kennengan keccap bingkèng, èngghi panèka /bhân/. Namong parlo èkaghâli jhughâ, sanèap keccap otabâ oca’ sè asowara berrâ’, ka’dinto kodhu èèrèngè konsonan /h/ aspira. Sopajâ keccap èpon berrâ’. dhâddhi Manabi èpanta oca’ ghi’ bhuru dhâddhi [ja-wa-bhân].

Sadhâjâna kadhâddhi-ân sè bâdâ neng morfofonemik ka’dinto namong èlmo sè kodhu kaghâli saè kaangghuy mertè prama sastra (tata bhâsa) bhâsa Madhurâ. Pramèla dâri ka’dinto, sadhâjana bârghâ sè ghumatè dâ’ bhâsa Madhurâ, sakonè’ bânnya’ kodhu ngaghâli èlmona. Aponapa mè’ saka’dinto? Sopajâ noro’è tombuna jhâman sè ampon modèrn. Mèlana bhâsa ghâpaneka sajân arè sajân tombu tor ghâmbha’ amarghâ majhuna jhâman, atambâna pènotor, sareng modèrnna èlmo pangaonèngan.

TATA BAHASA BM

Dialèk Madhurâ Andhâddhiaghi

Manca Bârnana Bhâsa Madhurâ

Èopènè Sare

M. Hafid Effendy, M.Pd.

Bhâsa Madhurâ èngghi panèka bhâsa sè èghunaaghi sareng bârghâ Madhurâ è dâlem sabbhân arè èpon kaangghuy adhâ-kandhâ, adon-jandon tor abhâk-rembhâk sareng satatangghâân, sakancaan, otabâ sakobhung èpon. Namong salaèn dâri ka’dinto. Bârghâ Madhurâ jhughâ aghunaaghi bhâsa dâri lowar Madhurâ, kadhâddhian gapanèka amarghâ sala sèttong dâri kaloargana katoronan lowar Madhurâ tor aobâna jhâman sè ampon majhu bisa andhâddhiaghi jhughâ manca bârnana bhâsa Madhurâ.

Bhâsa Madhurâ sè ampon dhâddhi bhâsa sabbhân arèna orèng Madhurâ parlo èpèyara tor èrabât kaangghuy malanggheng tor matombu kabâdâânna bhâsa sopajââ pagghun langgheng. Aponapa mè’ saka’dinto? Kadhâddhiân sè ampon kalampan, bânnya’ bârghâ Madhurâ sè sala kappra è dâlem aghunaaghi bhâsana dhibi’, kong-langkong mongghu dâ’ dât-ngodâdhân sè ampon aromasa todus aghunaaghiâ bhâsana dhibi’ amarghâ korang kalonta/ngettrèn otabâ (gaul) dâlem kabâdâân jhâman sè ampon majhu.

Takaè’ sareng kabâdâân kennengan sè bhidhâ neng polo Madhurâ èngghi panèka dâri kotta Bhângkalan, Sampang, Mekkasân, tor Songennep. Pramèla dâri ka’dinto, dialek andhâddhiaghi manca bârnana carana abu-dhâbu tor macemma oca’ mongghu sèttong kennengan sè bâdâ è polo Madhurâ. Sala sèttong sambhâdhân èngghi ka’ dinto cab-ocabhân sè èsambhât “dialèk”.

Orèng Madhurâ sè bâdâ è Bhângkalan aghunaaghi bhâsa dialèk Bhângkalan. Parbhidhâân sè ampon lumbra èghunaaghi sareng pètotor èpon èngghi panèka oca’ lo’kakè (kamu). Manabi è akorraghi sareng dialèk Mekkasân tor Songenep, oca’ ta’ (tidak) bân bâ’na (kamu) otabâ orèng Mekkasân serreng nyambhât bâ’ân (bhâsa lèsan). (tidak) tor oca’

Salaèn dâri pamangghi kasebbhut, bâdâ jhugha parbhidhâân dialèk Bhângkalan èngghi panèka carana ngoca’aghi oca’ jarèya (itu) bân bâriyâ (begini). Oca’ kasebbhut manabi neng è Mekkasân bân Songennep èdhâbuaghi jrèya bân briyâ. Dhâddhi manabi dialèk Songennep ka’dinto lakar sokla ta’ arèngkes otabâ arangkep carana ngoca’aghi ca’-oca’, kadhâddhian saka’dinto bhidhâ sareng dialèk Mekkasân, Sampang, sareng Bhângkalan sè ampon lumbra biyasa arangkep otabâ arèngkes keccap horop sè palèng adâ’ mongghu oca’.

Sadhâjâna kadhâddhiân ka’dinto ampon saroju’ manabi carana adhâbuaghi oca’ saka’dinto ghumantong dialèk èpon otabâ cèrè sabbhân-sabbhân kennengan. Namong parbhidhâân sè ampon kalampan ta’ mabi dhâddhi pokpara bân èkamoskèl, parbhidhâân ka’dinto parlo èsokkorè bân èrabât, èpèyara tor èkanghâli saè sopajâ pagghun sekken tor langgheng kantos bhâsa Madhurâ pagghun èghunaaghi sareng pètotor èpon.

Saterros epon, salaèn dâri parbhidhâân kasebbhut. Dialèk ka’dinto jhughâ bhidhâ è dâlem carana ngoca’ sè ampon bhidhâ jhughâ takaè’ sareng tèngghi mabâna sowara. Sè ka’dimma manabi orèng Songennep ampon lumbra malanjhâng sowara otabâ narèk sowara otabâ èsambhât ritmena lanjhâng, bhidhâ sareng Mekkasân tor Bhângkalan manabi adhâbuaghi ca’-oca’ kalabân aghunaaghi sowara sè ceppet tor rèngkes. Namong dialèk Bhângkalan langkong ceppet katèmbhâng dialèk Mekkasân sareng Sampang.

Dialek sè ampon kalampan jhughâ bhidhâ è dâlem bujuddhâ oca’. Akadhi oca’ todi’ mongghu orèng Mekkasân tor laddhing mongghu orèng Songennep. Duwâ’ oca’ sè aropaaghi todi’ sareng laddhing sè padâ artè èpon namong bhidhâ bujhut oca’ parlo èkaghâli sareng bârghâ sè bâdâ neng lowar Songennep. Manabi oca’ kasebbhut aghândhu’ artè padâ namong bhidhâ bujhuddhâ oca’. Aobâna bujud ka’dinto jhughâ ta’ dhâddhi pokpara. Namong bi-lebbi mongghu dât-ngodâdhân bhidhâna oca’ kasebbhut parlo èkaghâli jhâ’ parbhidhâân ka’dinto sè madhâddhi manca bârnana bhâsa Madhurâ. Saterros èpon parlo èkaghâli jhughâ, takaè’ sareng bhidhâna oca’ kasebbhut ka’dinto padâ bhender mènorot bhâsa Madhurâ namong andhâddhiaghi cèrè sèttong dhisa è polo Madhurâ.

Pramèla dâri ka’dinto, dialèk sabbhân-sabbhân kennegan sè bâdâ è polo Madhurâ bisa andhâddhiaghi manca bârnana bhâsa Madhurâ sè apangghibat atambâna otabâ ghâmbhâ’na macemma oca’ è dâlem bhân-sabbhân kennengan sè bâdâ è polo Madhurâ.

@ AMIR MAHMUD @

Ngèrèng Malanggheng Bhâsa Madhurâ !

Èopènè Sareng

M. Hafid Effendy

Malanggheng tor matombu bhâsa tor Sastra Madhurâ parlo èghungghung dâri sadhâjâna bârghâ Madhurâ. Bhâsa Madhurâ aropaaghi bhâsa daèra sè palèng rajâ tor bâdâ dâri ongrodhân sè kapèng empa’ salastarèna bhâsa Jhâbâ, bhâsa Sunda, tor bhâsa Malaju. Rakera sè aghunaaghi/petotor bhâsa Madhurâ langkong jumlana langkong lebbi 10 juta oreng sè tasebbâr è sadhâjâna kennengngan neng Indonèsia amarghâ parantauan. Bânnya’na petotor ka’dinto ta’ sadhâjâna aghunaaghi bhâsa Madhurâ sacara saè tor lerres. Namong bhâsa Madhurâ teptep èghunaaghi kaangghuy adon-jandon tor abhâk-rembhâk è dâlem sakobhenganna bârghâ Madhurâ. Bâdâna kataksaèan tor kata’lerressân ka’dinto amarghâ èsebbabaghi bânnya’ faktor, eantarana (1) dât-ngodâdhân aromasa gèngsi aghunaaghi bhâsa Madhurâ kantos ta’ bhunga polè aghunaaghi bhâsa Madhurâ, (2) Kaponjullâ Masyarakat bahasa Indonèsia kantos bhâsa daèra tapèngkot, (3) Pamarenta daèra korang addhreng kaangghuy ngalakonè, malanggheng tor matombu bhâsa anglèbâdhi lalampaan bhâsa, tor (4) bâdâ bârghâ Madhurâ kalabân ètengnget maèlang cèrè kamadhurâânna, kantos angrasa todus manabi aghunaaghi bhâsa Madhurâ sareng settong bârghâ Madhurâ è bâkto neng lowar Madhurâ.

Kaangghuy malanggheng tor matombu Bhâsa Madhurâ ka’dinto parlo alampaaghi kodifikasi mongghu bhâsa tor sastra Madhurâ, èngghi ka’dinto anglèbadhi carana alampaaghi abâdhi èjhâân, tata bhâsa, kamus bhâsa Madhurâ sareng ngalakonè inventarisasi sastra Madhurâ, nyoson kamus otabâ ensiklopèdia bhudhâjâ Madhurâ.

“Balai bahasa Sorbhâjâ ngabidhi awwal bâdâna è taon 1999 ampon arabât nasèp bhâsa tor sastra Madhurâ kalabân nyoson èjhâân bhâsa Madhurâ, terbik sè sapèsan taon 2003. Neng taon 2005 ampon èmolaè panalè’tèghân bhâsa Madhurâ kaangghuy bârâghât buku tata bhâsa Madhurâ,” ca’ epon Amir Mahmud sè èparcajâ dhâddhi kepala Balai Bahasa Sorbhâjâ amolae akher taon 2004 tor pangaterrona kaangghuy majhangkep buku pembakuan bhâsa Madhurâ.

Potra asli Boyolali, Jhâbâ Tengnga ka’ dinto ampon makon ana’ buwâna sopajâ ngalakonè panalè’tèghân artikel parkara bhâsa tor sastra Madurâ kaangghuy èpakompol. Hasèl èpon ampon èpaterbik taon 2008 kalabân bhul-ombhul Identitas Madhurâ è dâlem bhâsa tor sastra. Salaen dâri ka’dinto, Balai bahasa Sorbhâjâ jhughâ nyoson kamus Indonesia-Madhurâ se epaterbik taon 2008.

Abdhina ampon alampaaghi program-program sopajâ bhâsa Madhurâ ta’ annyong ka kabingkèng arè. Abdhina ampon materbi’ majallah sè aghunaaghi bhâsa Madhurâ kalabân sambhâdhân majallah “ Jokotole”, alhamdulillah ampon terbi’ sè sapèsan neng taon 2008 ka’dinto. Abdhina ampon alampaaghi lalampaan addhuân nolès puisi sè aghunaaghi bhâsa Madhurâ. Puisi hasèl dâri addhuân ampon èterbi’aghi è taon 2007 se tapongkor kalabân bhul-ombhul “Nèmor Kara” . Terbi’ jhugâ puisi sè abhul-ombhul “ Saghârâ Aèng Mata Ojhân” angghidhân Lukman Hakim AG, ca’ èpon alumni jurusan Sastra Jhâbâ, fakultas Sastra Universitas Sabelas Maret Surakarta, taon 1986 tor S-2 bhâsa Universitas Negeri Jakarta, taon 2002.

Ngabidhi tammat Pendidighân Ghuru Aghâma Negeri (PGAN) VI taon se bhâkâl dâteng pasar Klewer Solo taon 1980, Amir Mahmud ta’ ngaghunge pangaterro dhâddhiâ ahli bhâsa, amarghâ sakolaan se ghumate takae’ sareng mas’alah aghâma Islam. Pangaterro tor ngen-angen saderhana namong terrodhâddhia ghuru madrasah. Abdhina nerrosaghi kulia ka Jurusan Sastra Jhâba UNS Solo amarghâ namong terro dhâddhiâ mahasiswa, ta’ parlo rassana takae’ sareng jurusan. Saampona akulia langkong abiddhâ tello’ samester, abdhina bhuru angrasa bhunga tor perak amarghâ oneng mas’alah bhudhâjâ Jhâbâ, saampona bannya’ pangajhârân neng parkuliahan neng semester settong tor samester duwâ’ se ta’ lolos, ra’-para’ ecapo’a DO otabâ para’ epaambua. Neng kampus, abdhina serreng mabannya’ kanca tor senneng nyemma’e oreng se eangghep ngaghunge pangaro tor penter sareng sennneng ngereng organisasi.

Kepala Balai Bahasa Sorbhaja ka’ dinto dhâddhiâ tanaga panale’teghân Sastra Indonesia kona tor anyar e pusat bahasa ngabidhi taon 1988 kalabân jabadhân tokang nale’teghi Madyâ golongan IVc. Abdhina sanget ghumbhira kalabân kalakoan se ebhubbhuaghi menangka panjâgâ bhâsa tor sastra neng Jhâba Temor sakobhengnga ngabidhi taon 2004. pangarebbhâ saroju’ dâ’ bhâsa tor sastra Madhurâ amarghâ serreng kalowar maso’ polo Madhura tor malarat mereng oreng Madhurâ aghunaaghi bhasa Madhura. Pokassanna epon, beliau ghâdhuan pamekkeran jha’ bhasa Madhura ta’ abit pole bhâkal annyong otabâ elang amarghâ petotor epon. Otamana monggghu dâ’ dât-ngodâdhân ampon jhâu korang, manabi elang bhâsa Madhurâ, artena elang jhughâ identitas kamadhuraanna. Identitas kamadhuraanna elang aher epon etnis Madhurâ elang jhughâ. Pramela dâri ka’ dinto, ngereng kita peyara, rabat areng-sareng bhasa Madhurâ nyopre pagghun langgheng tor teb-tebbha dhaddhi padhuman mongghu oreng Madhurâ ban sakobhengnga.

“Indonesia manabi tadâ’ Madhurâ, bânne e sambhât Indonesia. Indonesia manabi tadâ’ bhâsa Madhurâ angrasa ta’ jhangkep. Indonesia ka’ dinto multi kultural tor multi etnis. Indonesia jhughâ multibahasa (acem-macem bhâsa) . Indonesia aghâdhuân 746 bhasa daera. Artena, kita menangka bhângsa se rajaâ kodhuna mampo ngarghâi bhângsa tor bhâsana dhibi’. Ngereng, makoko bhâsa madhurâ neng polo Madhurâ tor sakobheng epon” Dhâbuna Amir Mahmud alias Pa’ Songot.

Bâpa’ se senneng adhâ’âr pare dâun kates tor jhuko’ accen ka’ dinto sareng oreng seppona sopajâ dhâddhi oreng tane sambi tokang beca’ e kotta. Salastarena asakola Madrasah Ibtidaiyah taon 1973, beliau ta’ epasakola ka sakolaan se lebbi tengghi amarghâ ta’ mampo biayana. Beliau kodhu dhâddhi oreng tane ghu’-lagghu’ sopajâ sukses menangka oreng tane ka’ dinto. Namong, beliau ta’ kasokan panabar dâri oreng seppona. Beliau ghâdhuan pamekkeran kaangghuy usaha alako berrâ’ sopajâ mampo asakola akadhia na’-kana’ se ampon padâ dhibâsa e dhisana. Saneap ghu-lagghu beliau mangkaddha asakola, beliau sambi nyo’on kaju kaangghuy ejhual ka pasar sopajâ asakola bisa lancar takae’ sareng bârâghâddha. Tammadhan PGAP Muhammadiyah e Simo, Boyolali, beliau nerrosaghi ka PGAA Negeri Solo sambi alako dhâddhi ro-sorona majikan e kotta Solo. Amargha bâdâna parnyo’onan tor sholat tahajjud se etarema sareng ghuste Alla, parjhâlânan se berrâ’ ampon sukses elebâdhi kalabân sae.

“ Malanggheng bhâsa parlo kapotosan tor parlo ghâris haluan. Kapotosan tor ghâris haluan ka’dissa kapareng dâri temu ilmiah parkara tata bhâsa tor sastra asareng bârghâ. Kalabân anglebâdhi seminar tor kongres bhâsa. Taon 2005 kalampan lalampaan seminar bhâsa Madhurâ kalabân ngaolle 12 bhiri potosan, sala settong engghi ka’dinto sopajââ elampaaghi kongres bhâsa Madhurâ. Taon 2008 samangken bhâkal elampaaghia Kongres I Bahasa Madura menangka terrossanna potosan seminar taon 2005,”dhâbuna Bâpa’ se ngaghunge duwâ’ potra se kaodi’anna sabiyasa.

Bapa’ Amir Mahmud bhâbhâr neng Boyolali tangghâl 1 Januari 1960 ka’ dinto petotor jhâ’ bâdâ pokpara yang sanget patarongghu e dâlem malanggheng tor matombu bhâsa Madhurâ, engghi ka’dinto bellun bâdâ ujurusan bhâsa Madhurâ e perguruan tinggi. Sarjâna bhâsa Madhurâ ekabhuto amarghâ kaangghuy nyoson ngen-angen takae’ sareng bhâsa Madhurâ kabingkeng. Tor kaangghuy molang neng sakolaan. Pramela dâri ka’dinto, se ngajhâr bhâsa Madhurâ e sakolaan namong sadhâjâna praktisi, se ce’ parlona engghi ka’dinto ghuru mampo abudhâbu bhâsa Madhurâ. Salaen dâri gapaneka oreng jhâbâ se mampo aghunaaghi bhâsa Madhurâ bisa molang neng sakolaan.

Pangaterro se ce’ addrengnga dâ’ bhâsa Madhurâ salastarena tapangghi sareng para seppo se bâdâ e Madhurâ. Eantarana epon Bâpa’ bakkel Bupati Mekkasân, keyae H. Idris, se seppo neng Al-Amien Songennep. H.M. Dradjid, H.Kutwa, Drs. Chairil Basar, Bâpa’ Yusuf Suhartono, tor Bâpa’ A.Sulaiman Sadik, sareng taretan Halifaturrahman. Sadhâjâna se ampon kasebbhut sanget nyokong Balai Bahasa Sorbhâjâ e dâlem alampaaghi kalakoan malanggheng tor matombu bhâsa tor sastra Madhurâ. Salaen dâri gapaneka kaangghuy malanggheng tor matombu bhâsa Madhurâ parlo edukung pamarenta, akdhia Balai Bahasa Sorbhâjâ. Caepon dhâbuna Bapa’ Amir Mahmud.

“ Sakolaan aropaaghi kennengan otama kaangghuy malangghengtor matombu bhâsa Madhurâ. Kadhiponapa manabi tadâ’ jurusan bhâsa Madhurâ e perguruan tinggi ? . Bhâdhan kaulâ sadhâjâ ampon na-ngarena kaangghuy perguruan tinggi neng Madhurâ sopajâ mokka’ jurusan bhâsa Madhurâ sopajâ bhâsa Madhurâ pagghun langgheng ka bingkeng are” ca’epon dosen luar biyasa e Fakultas Ekonomi tor Fakultas Hukum Universitras Trisakti, Jakarta tor Dosen neng Universitas Muhammadiyah Sorbhâjâ.

“ Ngereng mataresna dâ’ bhâsa Madhurâ,” cap-ocabhân ka’dinto serreng ekapereng e saat Kepala Balai Bahasa Sorbhâjâ dhâddhi narasumber takae’ sareng bhâsa e polo Madhurâ. Bhungana atena beliau mongghu bhudhâjâ Madhurâ amarghâ jati diri tor nilai-nilai kaodi’ân ghi’ kentel e dâlem bârghâ Madhurâ. Angrasa seddhi manabi sakone’ se meyara bhâsa tor sastra Madhurâ.

“ E dâlem lalampaan Kongres I Bhâsa Madhurâ, Insya Allo bhâkal elampaaghia peluncuruan buku, akadhi Ejhaan Bhasa Madhura, Tata Bhasa Madhura, Kamus Indonesia –Madhura. Kamus Madura-Indonesia, tor Majjalah Jokotole. Peluncuruan buku pandhuman ka’dinto aropaaghi awwâl kaangghuy malanggheng tor matombu bhâsa Madhurâ. Manabi ta’ esoson buku akadhi kasebbhut, mustahil bhâsa Madhurâ bisa kalampan kalabân sae”. Ca’epon Dhâbuna Bâpa’ se senneng nyerrat tor maos buku ka’dinto. Hal akadhi ka’dinto parlo jhughâ e dalem malanggheng bhâsa Madhurâ esokong tor bâdâna kamofakadhân bârghâ Madhurâ menangka se ghâdhuân sangkolan kaangghuy meyara bhâsana dhibi’. Pamarenta, khosos epon Balai Bahasa Sorbhâjâ namong fasilitator tor bâddhâ anglebadhi lalampaan addhuân, seminar, nyoson buku, otabâ bengkel bhâsa tor sastra Madhurâ.

Kepala Balai Bahasa ngaghunge pangaterro sopaja ejhâân bhâsa Madhurâ esarojui tor eyessaaghi sareng Menteri Pendidighan Nasional akadhi ejhâân bhâsa Jhâbâ, ejhâân bhâsa Minangkabau, ejhâân bhâsa Sunda amarghâ ejhâân aropaaghi pandhuman otama. Hal se akadhi ka’dinto takabbhul ghâmpang, asal bârghâ Madhurâ serreng apandhuman tor nyarojui tor matadâ’ parbhidhâân kaangghuy aghunaaghi bhâsa Madhurâ. Tadâ’ pole pokpara amarghâ bâdâna parbhidhâân carana nyerrat oca’ otabâ tandhâ bâca, manabi fakta linguistik ampon narema. Parbhidhân usulan kalampan namong kaangghuy ngaolle hasel se sae, banne kaangghuy amoso settong tor settongnga.

“ Balai Bahasa ngaghunge bânnya’ dialek akadhiâ, bhâsa Jhâbâ, eantarana dialek Bhângkalan, dialek Sampang, dialek Mekkasân, dialek Songennep, tor dialek Bawean. Bhân sabbhân dialek ka’dinto ampon eangghep sareng se ghâdhuân. Pembakuan Bhâsa Madhurâ ampon eghunaaghi kaangghuy padâ e dâlem eghunaaghi akor sareng kaidah. Ejhâân aropaaghi settong kaidah, kantos kodhu esarojui tor eghunaaghi maske e dâlem bhâsa re-saarena pagghun moddhâ dialek bâng-sebângnga. Tombuna kata’partajâân, ponapa pole ta’ aghunaaghiâ kaangghuy pandhuman noles. Dialek teptep kodhu elampaaghi e sakolaan sopaja ana’ ngaghali takae’ sareng oca’ se ampon eangghep dialek tor oca’ se eangghep bhâsa se sokla tor lerres akor sareng kaidah epon,” dhâbuna rakana Dra. Haryati se ngaghunge pangaterro dâ’ bhâsa Madhurâ sopajââ ghadhuan pembakuan standart.

Bâpa’ se ngaghunge ngennangen bhâsa Madhurâ ka’ dinto adhâbu jhâ’ pembakuan bhâsa daera asombher dâ’ pusat kakobasaan otabâ karaton. Pusat kakobasaan tor bhudhâjâ e Madhurâ engghi ka’dinto Karaton Songennep kantos bhâsa Madhurâ standar se eghunaaghi engghi ka’dinto bhâsa Madhurâ Songennep. Akadhiâ bhâsa Jhâbâ se eghunaaghi langkong 80 juta petotor tor bânnya’na. Teptep apandhuman dâ’ Karaton Solo-Yogja menangka bhâsa standar. Rajhâân bhâsa Jhâbâ epon akiblat dâ’ bhâsa Jhâbâ Solo-Yogja.

Cokop saka’dinto pamator. Malar moghâ bhâsa Madhurâ jhâjâ tor terrossa tombu. Amien.

NGAMPONG LÈBÂT (LÈ-OLLÈ DÂRI KONGRÈS BM)

APONAPA ÈJHÂÂN TA’ ÈKAREMBHÂK

NENG KONGRÈS I BHÂSA MADHURÂ ?

(H.M. DRADJID, B.A)

Pendiri/Anggota Pakem Maddhu Mekkasân

Pamokka’:

Lalampaan Kongrès I Bhâsa Madhurâ ampon èlastarèaghi ngabidhi tangghâl 15 kantos tangghâl 19 Dèsèmber 2008 neng Kabhupatèn Mekkasân. Bânnya’ rasan sè tombu salastarèna lalampaan kongrès. Mongghu kita sè noro’ tacabbhur neng “prosès” kongrès, saè panitia otabâ “peserta” pajhât tombu san-rasan sè saè sareng sè ta’ saè. Hal sè kadhi ka’dinto ampon jâma’ lumbra dâlem kaodi’an bu-dhâbuânna orèng seppo konana sapanèka” Cong, kalamon terro kacalèa so orèng laèn, cacak mola ghâbây!”.

Pajhât èngghi, kongrès panèka sabâgiân dâri ghâbây. Dhâddhi manabi sabâgiân “ peserta” apangrasa ta’ “poas” klabân hasèlla kongrès, pajhât maso’ akal. Kong-langkong ponapa sè ekahajhât otabâ sè èkamaksod ta’ katekkan. Tapè mongghu “panètia” sè asabbhil sèyang malem, dâ’ râmma kongrès sè “suksèsa”, tanto ta’ mèkkèrè jhubâ’na, tapè atarèka sakowaddhâ anggher sadhâja “peserta” bisa’a ngalampaaghi kongrès klabân kabâdâ’ân saè.

Neng pamangghi bhâdhân kaulâ, rassana tadâ’ sèttonga angghuta panètia sè kanèyajâ alako dholim dâ’ “peserta” dâri kennengan laèn. Ponapa polè padâ Madhurâna. Dhâddhi manabi bâdâ rasan jhâ’ kongrès sè tapongkor sanget “Mekkasan sèntris”, èngghi ta’ maso’ akal, mala alasan ghapanèka èbây-kaghâbây bisaos. Sadhâjâ panètia pajhât kabânnyaan amokèm neng Mekkasân, namong bânnya’ angghuta panètia sè asalla dâri Songennep, Sampang, sareng Bhângkalan. Manabi bâdâ rasan jhâ’ Songennep è-èlèminasi sareng panètia, jhugha angghebbhân sè kadhi ka’dinto jhughâ lo’ maso’ akal, amarghâ sadhâjâ “peserta” Kongrès bânnè para artis sè noro’ addhuân singer, terro arebbhu’â ngepprès nomer sèttong. Pajhât èsaat acara ” dialog” bâdâ usulan dâri “kubu” Songennep kaangghuy mamaso’ èjhâân BM ka dâlem acara. Hal sè kadhi ka’dinto amarghâ otosan Songennep korang paham jhâ’ parkara èjhâân BM ampon lastarè èkarembhâk sajjhegghâ taon 2002. TA’ NORO’ PATO, koncina èjhâân BM saèstona èmolaè lân-bulân ètaon 2002. Ètaon 2002 Balai Bahasa Sorbhâjâ mabâdâ pan-saponapan kalè sèminar/papangghiân neng Sidoarjo (Kantor BBS).

Neng papangghiân-papangghiân kasebbhut ampon akompol sadhâjâ “unsur” kaangghuy aparèng pamangghi, Songennep èbâkkèlè RP Abd. Sukur Notoasmoro sareng Abd. Rachèm, dâri Jember èbâkkèlè Akhmad Sofyan (Unèj) sareng Drs. Sukardi R BA, dâri Bândâbâsa èbâkkèlè Moh. Salèh, dâri Sorbhâjâ (Unair) èbâkkèlè Dra. Ratnawati.

Dâri Mekkasân ta’ èajhâk rembhâk bâkto mabâdâ papangghiân, namong neng akhèr taon 2002, lerressa tangghâl 31 Dèsèmber 2002, Mekkasân èonjhâng mèlo di-budina.

Bâkto èngghi panèka Mekkasân èonjhâng dâri “unsur” praktisi (èbâkkèlè M. Dradjid) sareng dâri “unsur” PT (èbâkkèlè Drs. H. Muakmam)

È saat ghapanèka (31 Dèsèmber 2002) èpèlè Tim Perumus, èngghi panèka: 1) Akhmad Sofyan (Unèj), 2) Sri Ratnawati (Unair), 3) M. Dradjid (praktisi), 4) Moh. Saleh (Pèmda Bândâbâsa), 5) Slamet Riyadi (Balai Bahasa Sorbhâjâ).

Dâlem parembhâghân Tim Perumus, bhâdhân kaulâ (M. Dradjid sè makkèlè dâri “unsur” praktisi tapaksa atellok dâri “unsur” ilmuwan sè dâri Unèj sareng Unair, amarghâ sadhâjâ alasan dâri “unsur” praktisi ta’ maghut dâ’ kaidah bhâsa sè ampon tanto, namong apandhuman dâ’ kabiyasaan-kabiyasaan bisaos. Dâri hasèl papangghiân Tim Perumus, Balai Bahasa Sorbhâjâ makalowar kapotosan Tim, klabân serratta tangghâl 2 Januari 2003, nomer: 247/F.87/F.3/2003, sè èssèna bâdâ è butèr, èngghi panèka:

v /e/ talèng sareng /e/ petpet èparèngè tandhâ sè bhidhâ.

v Konsonan alos dhâmmang sareng Konsonan alos berrâ’ èparèngè tandhâ sè bhidhâ konsonan alos berrâ’ èparèngè /h/ aspira.

v Aksara palancar sè tombu amarghâ “prosès afiksasi” (w, y, bisat, ponapaa saos ta’ mabi ètolès.

Saamponna narèma potosan ghellâ’ Yayasan Pakem Maddhu (YPM) ghâsek mabâdâ panalèktèghân tor “pengkajian” dâri sèl-hasèl Tim Perumus. Taon 2003 BBS mabâdâ “penyelarasan” dâri sèl-hasèl Tim Perumus sè èseppoè sareng. Akhmad Sofyan dâri Unèj sareng Ratnawati dâri Unair. Lajhu terbi’ buku: Pedoman Umum Ejâân Bahasa Madura yang Disempurnakan, sè èpakaloar sareng Dèpartemèn Pendidikan Nasional, Pusat Bahasa Balai Bahasa Sorbhâjâ, kalabân sorat tangghâl 10 Maret 2004 no 57/F.89/F.1/2004 sè èlabeddhi sareng Drs. Slamet Riyadi (NIP 130 531 285).

Saamponna narèma Buku Pedoman ghâpaneka, YPM mabâdâ TIM kaangghuy nalèktèghi èssèna Buku Pedoman saamponna korang langkong tello bulân abiddhâ YPM mabâdâ “pengkajian”, YPM lajhu makerem sorat se essena mateppa’ (koreksi) mongghu Buku Pedoman ghâpanèka, tangghâl 01 Juni 2004 no. 054/06/YPM/2004.

Korèksi dâri YPM dâlem bujud sèttong “berkas” Revisi/pembetulan Buku Pedoman Umum Èjaan Bahasa Madura yang Disempurnakan, èkèrèm ka BBS kalabân lèbât “kurir”, ta’ èkèrèm lèbât pos. Maksoddhâ, nyopprè ponapa sè èkorèksi YPM èsambhâdhânè sareng BBS. Namong BBS bâkto ghâpanèka ampon aghântè kepala, èngghi panèka Drs. Amir Mahmud, M.Pd.

Tadâ’ jawâbhân dâri BBS, namong èssèna Buku Pedoman pakon “sosialisasi” . Yayasan Pakem Maddhu (YPM) ngèstoaghi parèntana BBS, molaè ghâpaneka YPM anyamaè ejhâân BM taon 2004.

Kaèstoanna Yayasan Pakem Maddhu (YPM) dâ’ Balai Bahasa Sorbhâjâ (BBS) èbujutaghi kalabân mabâdâ: 1) Panataran-panataran dâ’ para ghuru SD sareng SMP. 2) Nyososn “bahan ajar” dâ’ Mahasiswa Unira jurusan FKIP Bahasa Indonèsia. 3) Materbi’ Bulletin YPM. 4) Mabâdâ/hadir neng seminar-seminar mènangka narasumber. 5) Nyoson ku-buku kabhudhâjân. Insya Allah, tong sèttongnga lembaga sè ghumatè ngèstoaghi parènta BBS kaangghuy “mensosialisasikan” èjhâân BM taon 2004 vèrsi Balai Bahasa Sorbhâjâ namong YPM.

Pramèla ghâpanèka lajhu tombu rasan, jhâ’ èjhâân BM taon 2004 èjhâânna Pakem Maddhu. Ghâpanèka rasan sè tombu dâri pangghâliânna orèng sè ta’ onèng ka pontoddhâ sajârâna lahirra èjhâân BM taon 2004. Dhâddhi manabi samangken dâri ghâlimpo’ Songennep (sè èseppoè Drs. H. Imran) cè’ maksana kaangghuy noro’ pato aparembhâghân dâlem parkara èjhâân BM, marabhut “ tabbhuân etolong atangdhânga”. Jhâ’ sakènga padâna orèng ngambhul, rassana otosan dâri Mekkasan sè ngambhullâ kaadâ’, amarghâ ngabidhi parembhâk, namong mèlo rè-karèna. Manabi YPM cè’ sangeddhâ “mendukung” èjhâân BM taon 2004, ampon akor sareng Bhâsa Indonèsia tor ampon maghut dâ’ kaidah bhâsa sè ampon tanto. JHÂ’ MAKSAAN.

Manabi bâdâ orèng/ ghâlimpo’ sè maksa kaangghuy ngobâ EYD BM taon 2004 ka’dinto sa-essa bisaos, amarghâ ta’ saroju’ sareng kabâdâân panèka ampon dhâddhi ha’na orèng bâng-sebâng, amarghâ kita manot asas dèmokrasi. Namong ka’dimma kennenganna amoskèl parkara sè ta’ satuju kodhu oreng jhejjherra parkara, pasèra sè bennang tor pasèra sè bânnè.

Ngèrèng ka bingkèng panèka kita langkong dhibâsa dâlem ngaghâli sèttong parkara, sabâb kabicaksanaan pangghâlian mènangka kaca kebbhângnga tèngka.

Namong saka’dinto pamator, nyo’on sapora.

APONAPA ÈJHÂÂN TA’ ÈKAREMBHÂK

MATERI BM

LALONGÈT

Èopènè Sareng

M. Hafid Effendy, M.Pd. *)

(Angghuta Pakem Maddhu Mekkasan)

LALONGÈâT aropaaghi bagiân dâri sastra Madhurâ. Lalongèt asalla dâri oca’ longèt , Èrangkep adâ’ aobâ swara dhâddhi lalongèt.

Longet andi’ artè pènter otabâ pèlak bây-ghâbâyân. Maksoddhâ aghâbây korse, lomare, bân laènna, sè lantaran kalongètanna orèng sè aghâbây, katonna èndhâ, nyennengaghi da’ orèng sè ngabâs.

Dhinèng sè tamaso’ dâ’ lalongèt bâdâ 11 macem iya arèya:

1. bhâk-tebbhâghân

2. okara kakantèn

3. bhângsalan

4. rora bhâsa

5. kèrata bhâsa

6. parebhâsan

7. ebhârât

8. saloka

9. parlambhâng

10. oca’ sarojâ oca’ camporan tabhâlik

1) Bhak-tebbhaghan

Bhak-tebbhaghân iyâ areya settong okara , otabâ pan-barampan okara se ekoca’aghi bi’ oreng ka oreng laen se marloaghi jawabhâân. Kadhâng jawabhânna loco. Tape maso’ akal, dhineng se ngedingaghi senneng. Biyasan etebbhâ’aghi baktona pada ghâng-lagghâng menangka dhâddhina panglepor ate, conto:

v Nase’ sakeppel ekarobung ghâlâta: Salak

v Sè è adâ’ nyaronen, se eereng nabbhu ghendhng, se ebudi negghu’ peccot: gheddhâng.

2) Okara Kakantèn

Okara kakantèn iya arèya okara sè èangghit dari ca’-oca’ sèè antara sètong ka sèttongnga akantè’, artèna abhung-sambhung, aghandhu’ ghuru swara, ghuru sastra, ban ghuru lumaksito.

Okara kakantèn rèya biyasana èghunaaghi bi’ orèng acaca otaba apidato dâlem semo.Orèng sè ngèdingaghi arassa senneng sabab aghandhu’ sastra. Conto:

v Okara kakantèn sè aghandhu’ ghuru swara, maksoddha iya arèya ca’-oca’ seèttong ban laenna sowarana bada sè pada. Opama:

a. tata krama rèya adhat parnata kona. Oca’ tata, nata, krama, kona sowarana pada.

b. Mon ta’ teppa’ kodhu dhuli paenga’. Oca’: ta’ teppa’ – paenga’, kodhu, dhuli, sowarana pada.

v Okara kakanten sè aghandhu’ ghuru sastra. Maksoddha iya areya oca’ settong ban laenna dâlem settong okara jareya, aropaaghi oca’ seaksara odi’na arontot, opama: a-è-o, ang-eng-ong, ar-er-or ban samacemma, conto:

a. asakola ta’ tobâng sakale, dhing ulangan olle sapolo. Oca’ asakola-sakale-sapolo, sè akantè’ iya arèya la-le-lo.

b. Dhing aba’ lapar jha’ nyare nase’ è amper, tapèè kodhu nyarè è dapor. Oca’ lapar-ampèr-dâpor sè akante’ iya arèya: par- pèr- por

v Okara kakanten se aghandhu’ okara lumaksito, maksoddha iya areya dalem settong okara bada oca’ se ekoca’aghi otaba se etoles lebbi dari sakalean. Conto:

1. Na’-kana’ penter bhajheng ajhar, bhajheng ajhar terro penterra. Oca’ bhajheng ajhar ekoca’aghi dukale.
2. Sakancaan patang tolong, patang tolong dalem kabhaghusan. Oca’ :patang tolong, ekoca’aghi dukale.

3) Bhângsalan

Bhângsalan kenneng koca’ keya bhangsolan,jawabhan. Maksoddha mon bada oreng acaca aghunaaghi bhangsalan, okarana enyamae okara bhangsalan, biyasana se ngedingaghi aromasa senneng, sabab okarana aghandhu’ ghuru swara otaba ghuru sastra.

Aghandhu’ ghuru swara maksoddha iya areya arte otaba ma’nana dari oca’ bhangsalan jareya aghandhu’ swara pada ban panebbhussa otaba se ekakarep, conto:

v Ma’ ngembhang nyamplong, ka bara’ ka temor posang apa se esare? Oca’ bhangsalan ngembhang nyamplong , kembhangnga nyamplong iya areya sare. Panebbhus se emaksod iya areya esare.

v Rambing lebar tas prao, mon andi’ otang dhuli bajar. Oca’ bhangsalan : rambing lebar tas prao. Rambing lebar tas prao tegghessa : lajar.

4) Rora Bhâsa

Rora bhâsa iya areya okara kalamon etalekteghi bi’ ghu-ongghu sanyatana sala, tape oreng se ngedingaghi la ngarte sabab la kappra ekoca’aghi neng ren-aren. So oreng pas ekoca’ sala kappra, conto:

v Mon bâ’na ka pasar le’, sengko’ matoro’a jhuko’ cakalan. Okara areya ekoca’aghi bi’ oreng se pada bada e bengkona, dhineng se kaduwa’ banne reng dhaghang jhuko’. Dhaddhi se ejhuluaghi pesse banne jhuko’. Jha’ sakenga epajharna’ mastena mara reya: Le’ mon ba’na ka pasarra sengko’ matoro’a pesse kabelliaghi jhuko’ cakalan.

v Apa se elakone? Nyekot kalambhi

v Ebhu ngandhel biddhâng è dâpor.

5) Kèrata Bhâsa

Kerata bhasa iya areya settong oca’ se eangghit nombuaghi maksod otaba kareb. Mon etalekteghi oca’ ghella’ akor moso se ekakarep aghandhu’ ghuru swara. Se kabannya’an da’ se ekakarep cocok. Sapa bhai olle aghabay kerata bhasa, angsal ca’-oca’na cocok da’ ka se emaksod. Conto:

v Tongket : e tongtong, etekket. Tong dhaddhi etongtong, ket dhaddhi etekket.

v Songko’ : se kosong epanongko’.

v Dapor: kennenganna marda bi’ kompor.

6) Parebhâsan

Parebhâsan iya areya okara se eangghit bi’ para seppo, samacem oca’ parsemon, se marloaghi arte. Dhineng essena otaba artena, iya bada se aghandhu’ baburughan becce’, bada keya se noddhuaghi kabadaan. Conto:

v Ta’ tao celleng polo’na. Artena ekoca’aghi da’ pongghaba se segghut ealle da’ kennengan laen. Eokor so abiddha oreng amassa’ e dapor. Mon coma jha’ sakejjha’ bhai polo’na ta’ kera celleng.

v Eghantong tegghi e bhendem dalem. Artena masraaghi aba’. Oreng se dalem kabadaan pasra lantaran sala otaba kabadaan ta’ andi’.

7) Èbhârât

Ébhârâât kenneng koca’ pada moso parebhasan coma mon ebharat okarana emolae dari: akanta, mara, cora’ otaba acora’, conto:

v Akanta bheling kaojhanan, artena ekoca’aghi da’ oreng otaba na’-kana’ se ta’ meddhas baburughan. Maske baramma mon bhelling kaojhanan otaba ekenneng aeng, maste ngalemes, ta’ kera pas nyerrep.

v Akanta bajang para’ seyang, artena ekoca’aghi da’ oreng se asepsap ka bara’ ka temor. Bajang mon la para’ seyang pakaloarra asepsap.

8) Saloka

Parebhasan, ebharat ban saloka aropaaghi okara se para’ padaa, iya areya pada aghandhu’ parsemon. Saloka reya menangka dhabuna oreng penter, otaba dhabuna ulama’, se kalamon etalekteghi aghandhu’ baburughan se ongghu-ongghu e estoaghi, conto:

v Manossa reya coma dharma, artena manossa coma sakadhar ehteyar se nantoaghi se kobasa.

v Mon embi’ ghi’ embi’ keya. Artena bateggha na’-kana’ bada se noron dari reng towana otaba bangatowana.

9) Parlambhâng

Parlambhang iya areya settong bharang se esaba’ e settong kennengan otaba partengkan, menangka tatengnger otaba tandha. Bharang se esaba’ otaba partengkan jareya bada ma’nana. Oreng se nangale otaba tao da’ badana bharang, otaba partengkan jareya ngarte da’ se ekamaksod otaba se ekakarep, conto:

v Bin-sabin

Bin-sabin iya areya, tacer se epasang dar-galandir, aropa kalaras otaba konco’na jhanor, etacce’aghi neng tabun otaba e pengghir lorong, maksoddha jha’ rebbha se epengghir lorong jareya sapaa bhai ta’ olle ngare’ kajhabahan oreng se masang tacer.

v Pangrenget

Kalamon menta paraban jhajhanna etoro’e gheddhang susu, jareya aghandhu’ ma’na kasusu. Artena ta’ abit pole bada kareb epakamponga.

10) Oca’ Sarojâ

Oca’ saroja iya areya oca’ camporan se oca’ oca’na settong ban settonga pada artena andi’ arte lebbi dari samastena. Oca’ saroja reya bannya’ eghunaaghi dalem sastra Madhura sabab aghandhu’ okara kakanten se edinganna endha, conto:

v Lara lapa

v Malang meghung

v Tendhak tandhuk

11) Oca’ camporan sè alalabânan

Oca’ camporan se alalbanan iya areya oca’ camporan se andi’ arte tabhalik. Oca’ reya bannya’ keya eangghuy neng sastra Madhura sabab aghandhu’ sastra se edinganna endha, conto:

v Ondhur - dateng

v Tolak - bali

v Sorot - sandher

BHÂB OCA’ BHÂSA MADHURÂ

Angghidhân

M. Hafid Effendy, M.Pd. *)

Morfologi tamaso’ sala sèttong bâgiân dâri pramasastra sè nalèktègi oca’ bhâsa Madhurâ. Noro’ kadâddhianna, oca’ èbâgi dâddhi tello’ macem, engghi paneka; oca’ asal, oca’ obâ’ân, bân oca’ camporan. Sapanèka jhugân menorot macemma oca’ èbâgi sanga’ macem; èngghi paneka; oca’ bhârâng, oca’ ghântè, oca’ sèpat, oca’ ghâbây, oca’ tamba’an, oca’ sambhungan, oca’ bilângan, oca’ lantaran, bân oca’ serro.

Dâri pan-saponapan macemma oca’ è attas, saterros èpon jhâjârbâ’ân dâri oca’ mènorot kadâddhiânna è bâbâ panèka:

1) Oca’ asal èngghi panèka : oca’ sè ghi’ ta’ aobâ dâri asalla. Opama : oca’ bengko, korsè, kalambhi, bsl.

2) Oca’ obâ’ân èngghi panèka: oca’ sè ella masettong kalabân aghunaaghi èmbuwân (ter-ater, sessellan, bân panotèng ). Opama: oca’ è bengko, sa kanca’an, amaènna, bsl.

3) Oca’ camporan èngghi panèka: oca’ dâduwa’ sè ècampor, kangsè kennèng koca’ paramasèttongnga artèna. Opama : oca’ ghulâ bâto, roma sakè’, bân saptanang/sattanang, bsl.

Saterros èpon jhâjârbâ’ân oca’ menorot macemma bâdâ sanga’ macem, èngghi panèka:

1) Oca’ Bhârâng èngghi panèka : oca’ sè anyata’aghi râng-bhârâng bân pa-apa sè kennèng andhijhagi bhârâng. Opama: landu’, pèssè, korsè, bsl.

Oca’ bhârâng arèya bâdâ sè anyata’aghi kalabân oca’ asal ( korsè, angèn ) bâdâ sè anyata’aghi oca’ obâ’ân, akanta:

Ka --------- kabelli

Pan --------- panbâjâr

Pe ------------ petotor

Pang ---------- panglepor

2) Oca’ ghântè èngghi panèka: oca’ sè dâddhi ghâgântena nyamana bhârâng bân pa-apa sè kennèng andhijhagi nyamana bhârâng. Opama:

· Ghâgântèna nyamana orèng.

1. sèngko’, bulâ, kaulâ,
2. dhibi’na, bâ’na, panjhennengan, sèdâ.

· Ghâgântèna nyaman orèng sè andi’

1. tang, sang,
2. bâ’na, sampèyan,
3. Na, nyamana, pangkaddhâ otabâ tètella orèng jarèya.

· Ghâgântèna pètodhu mongghu dâ’:

a. orèng bân bhârâng pa-apa : rèya, rowa, jarèya.

b. Kabâdâ’ân : bâriyâ, bârinna’.

c. Bânnya’na pa-apa : sabâriya, sabârinna’.

d. Kennengan : diyâ, dinna’, dissa.

e. Bâkto : satèya, bajângkènè, ghi’ bhuru.

· Ghâgântèna pètanya mongghu dâ’:

1. orèng : sapa, sapa’an.
2. Bhârâng pa-apa : apa, apana, apa’an.
3. Kabâdâ’ân : bârâmma, dâ’ remma.
4. Bânnya’ pa-apa : bârâmpa, bârâmpa’an.
5. Kennengngan : dimma, è dimma, dimmana.
6. Bâkto : bilâ, bâjâ apa.
7. Marghâ : arapa, sabâb apa.

3) oca’ sèpat èngghi panèka : oca’ se anyata’aghi tabiat, bârna, rassa, bhângon. Opama: jhubâ’, raddhin, manes, loncong rajâ. bsl.

Oca’ sepat areya bâdâ 3 macem:

a) sèpat sè anyata’aghi kalaban oca’ asal: raja, raddhin.

b) sèpat sè anyata’aghi oca’ obâ’ân: atowa’an, kakènè’en, leng-cellengan, bsl.

c) oca’ sèpat sè olle oca’ tambâ’ân, akanta: lebbi pènter, mèra ghellu, gânteng kadhibi’, bsl.

4) Oca’ ghâbây èngghi panèka : oca’ sè anyata’aghi pangghâbâyânna mahlok bân èn-laènna, akanta: ngabas, ngetter.

Oca’ sè noddhuaghi kabâdâân, dâddi toro’anna oca’ ghâbây, opama: atemmo, taporop, kaelangan.

Bâdâ polè sè ènyamaè oca’ partolonganna oca’ ghâbây, akanta: bhâkal, mastè, kennèng, bsl.

Opama: Toyyib bhâkal mangkaddhâ.

Okara jarèya asalla dâri : Toyyib mangkat; tapè serrèna Toyyib ghi’ ta’ ajhâlan mangkat, lajhu èpasangè oca’ bhâkal.

5) Oca’ tambâ’ân èngghi panèka : oca’ sè dâddhi katerrangnganna oca’ ghâbây, oca’ sèpat, oca’ tambâ’ân, otabâ oca’ bilângan, opama:

· Ahmad nolès bhâgus.

· sapèna talèbât koros.

· sapèna pa’ polo lebbi.

Conto okara è attas aropaaghi okara sè ètambâi oca’ tambâ’ân. Oca’ tambâ’ân sè laèn èngghi panèka: ella, bellun, segghut, kabhuru, ghu-lagghu, bsl.

6) Oca’ bilângan èngghi panèka : oca’ sè aropaaghi sèttong, duwâ’, tello’, empa’, bân bisa aobâ ka oca’ bilângan tong, wa’, lo’ pa’.

Tarkadhâng bâdâ sè dâddhi oca’ bilangan pètto’ --- pettong (pèttong kalè)

Sanga’ --- sangang (sangang kalè)

Bâllu’ --- bâllung (bâllung kalè)

7) Oca’ sambhungan èngghi panèka : oca’ sè èkaghâbây bhung-sambhungnga ra-okara otabâ ca’-oca’ , opama: Sitti perak, sabâb èberri’ pèssè bân kalambhi.

Oca’ sambhungan arèya tarkadhâng bâdâ è dâ’-adâ’na okara, akanta: saellana sapèna paju, bhuru tao mellè kalambhi.

Macemma oca’ sambhungan èngghi panèka: ban, bi’, molana, nangèng, sanajjân, sopajâ, kangsè, sabelluna, bsl.

8) Oca’ lantaran engghi paneka: oca’ se esembuwaghi è adâ’na oca’ bhârâng, oca’ ghânte, sopajâ taowa dâddhi katerranganna okara, opama:

Alè’ entar ka sorbhajâ.

Sapèna bâdâ e kandhâng.

9) Oca’ serro arèya oca’ sè tarkadhâng èkoca’aghi parappa’na ghetton, pèrak, sossa, takerjhet, opama:

* Wa, Tini ma’ tao bariyâ..

* Masya Allah, ceppet ongghu kaka’ dâteng.