SAKADHÂR PAMANGGHI PARKARA FONOTAKTIK

BHÂSA MADHURÂ

Èopènè Sareng

M. Hafid Effendy *)

Bâdâna tèori tor bhuktè neng bhâsa Indonesia, ka’dinto bisa èpangghi jhughân tor èbhuktèaghi è dâlem kadhâddhiân neng bhâsa Madhurâ. Jhâ’ neng dâlem bhâsa Madhurâ jhughân bâdâ kadhâddhiân sè aropaaghi hasèl panalèktèghân sè èsambhât fonotaktik vokal sareng konsonan. Ponapa fonotaktik ka’dinto? Fonotaktik èngghi panèka ongrodhânna (dèrètan) vokal otabâ konsonan sè ajhijhir, ponapa vokal tor konsonan ghi’bhuru abujhut kembhâr otabâ ta’ kembhâr. Kaidâh fonotaktik otabâ ongrodhânna horop (fonèm) sè aropaaghi vokal sareng konsonan tor èangghep è dâlem bhâsa Madhurâ aropaaghi pangareb otabâ okoran kaangghuy nantoaghi soklana oca’; ponapa oca’ ka’dinto aropaaghi oca’ sè sokla, otabâ oca’ serrebbhân/oca’ manca sè menorot pangocabhânna èakorraghi, otabâ oca’ serrebbhân sè menorot pangocabhânna bellun èakorraghi kalabân kaidâh fonotaktik Bhâsa Madhurâ. Bâdâna fonotaktik sè bâdâ è dâlem bhâsa Madhurâ lebbi jhângkep manabi èbhândhingaghi sareng fonotaktik bahasa Indonèsia.

Sèèmaksod ongrodhânna vokal otabâ (aksara odi’), èngghi panèka duwâ’ vokal sè tamaso’ suku kata (silabè) sè bhidhâ tor sè padâ amarghâ bâng-sebângnga aghândhu’ sèttong “hembusan nafas” .Kaangghuy ajhârbâaghi ongrodhânna vokal è dâlem BM sacara birjhi’ ka’ dinto ta’ namong èbirjhi’ sacara neng tataran fonèm, tapè parlo ebirjhi’ neng tataran fonètis, Ongrodhân vokal sè badâ neng bhâsa Madhurâ, akadhiâ: oca’ “pandii” (mandikan) panotop oca’ ghi’bhuru ka’dinto vokal [i] sè bisa èsambhât kembhâr sè kabâdâânna bânnè namong aropaaghi panotèng, namong aropaaghi kadhâddhiân fonotaktik otabâ ongrodhânna (deretan) vokal /i i/. Conto laèn akadhiâ ongrodhânna vokal /i â/. E dâlem oca’ “abaliâ”. Kabadâân otabâ status vokal /a/ ka’dinto aropaaghi panotèng bân jhughâ èsambhât dèrètan vokal antarana /i/ sareng /â/.

Salaèn dâri vokal /i/, jhughân bâdâ dèrètan otabâ ongrodhânna vokal, èantarana:

v /a/ sareng /è/, akadhiâ oca’ “ paè’ , laèp, sareng laèn”.

v /a/ sareng /o/, akadhiâ oca’ pao, laot,

v /â/ sareng /â/, akadhiâ oca’ “abâlââ”

v /â/ sareng /u/, akadhiâ oca’ “ bâu, jhâu, dâun “

v /u/ sareng /u/, akadhiâ oca’ dhu’um, bu’u’

v /u/ sareng /i/, akadhiâ oca’ “ ambui, jhâui, bân salaènna

v /o/ sareng /o/ akadhiâ oca’ “ so’on, ro’om, ko’ong, bân salaènna

v /o/ sareng /è/ akdhiâ oca’ “ sapoè, topoè, bân salaènna

Dhâddhi sadhâjâna to-conto kasebbhut ka’ dinto è sambhât fonotaktik vokal, amarghâ bâdâna vokal sè aongrodhân otabâ ‘adèrèt’ ponapa dèrèdhânna aropaaghi panotèng otabâ bânnè ka’dinto pagghun aropaaghi fonotaktik otabâ (dèrètan vokal) ponapa kadhâddhiânna vokal kembhâr otabâ vokal sè ta’ padâ sè ajhijhir neng dâlem sèttong oca’?. Dâri pan-saponapan birjhiâna dèrètan vokal, ampon moddhâ jhâ’ vokal /i/ namong bisa ètoroè sareng vokal /i/ sareng vokal /â/. Manabi vokal [â] namong bisa ètoroè kalabân vokal / â / ,/i/, tor bisa etoroe sareng vokal /u/. Saterrosèpon manabi vokal /u/ namong bisa ètoroè vokal /u/ sareng /i/. Sè pongkasân, manabi vokal /o/ jhughân bisa ètoroè vokal /o/ sareng /è/.

Saterrosèpon, jhughâ èpangghi ongrodhânna fonem sè aropaaghi konsonan otabâ aksara matè, dèrèddhânna konsonan èngghi panèka duwâ’ konsonan sè tamaso’ ‘suku kata’ sè bhidhâ; konsonan sè pongkasan aropaaghi fonem sè pongkasân suku kata sabellunna, seddheng konsonan se kapèng duwâ’ aropaaghi fonèm awwâl dâri suku kata berikutnya. Ompama

/mm/ --- oca’ ‘ kemma, dhâmmang, rammè, bân salaènna

/mp/ --- oca’ ‘ lampet, lèmpèt, lampen.

/mb/ --- oca’ ‘ tambâ, tambi’, tombu.

/m bh/ --oca’ ‘ tambhâ, tembhâng, sombhâng, embhu’.

/nn/ ---- oca’ ‘ bânnè, kennèng, ghenna’. Bân salaènna

/pp/ ---- oca’ ‘ loppa, teppa, pappa. Bân salaènna

/rr/ ----- oca’ kerra’, korbâ, gherra, tor gherring

/ll/ ------- oca’ bellâ, ghellâ’, bellu, tor bâllu’

Takaè’ sareng jhâjhârbâân kasebbhut, dèrèdhânna konsonan bisa jhughân kadhâddhiân dâri konsonan kembhâr otabâ bânnè. Amarghâ dèrèdhânna konsonan sèèmaksod èngghi panèka konsonan sè ajhijhir otabâ adèrèt ponapa kembhâr otabâ bânnè?, ka’dinto pagghun èsambhât fonotaktik konsonan.

Dâri sakadhâr conto kasebbhut, ampon moddhâ jhâ’ neng dâlem bhâsa Madhurâ jhughân bâdâ ongrodhânna konsonan otabâ dèrètan konsonan sè ampon lumbra è dâlem disiplin ilmu èsambhât fonotaktik. Saèstona ghi’ bânnya’ to-conto sè ampon bisa èsambhât fonotaktik BM. Pramèla dâri ka’dinto, ajhâr bhâsa Madhurâ bânnè namong carana abudhâbu, tor nyerrat ca’-oca’ sè ampon lerres mènorot ejhâân, namong barghâ Madhurâ jhughâ bisa mangghii pan-saponapan pamangghi sè tamaso’ disiplin èlmo tata bhâsa Bhâsa Madhurâ.